TechOost-partner: TechYourFuture

Wat zoeken jongeren eigenlijk in hun werk en als ze eenmaal een technische functie hebben, waarom verlaten velen die weer zo snel? Je kunt wel technologisch talent aantrekken, maar hoe ontwikkel en behoud je dat? Kortom, wat is goed werkgeverschap in de techniek? Voor die vragen en uitdagingen ontwikkelt Centre of Expertise TechYourFuture (TYF) oplossingen en werkwijzen, samen met onderwijs, bedrijfsleven en publieke sector. Dankzij TechOost kan TYF nog veel meer de verbinding leggen met kleine MKB-bedrijven, onderzoeken wat succesvolle aanpakken zijn, en de samenwerking tussen mens en technologie verbeteren.

In TechOost hebben vijf pps’en de handen ineengeslagen om, samen met het onderwijs- en werkveld, een duurzame, technische arbeidsmarkt in Oost-Nederland te behouden. Samen investeren ze in kennisintensief en praktijkgericht opleiden, aansluitend bij het regionale thema Smart Industry en de grote uitdagingen van energietransitie en circulariteit. Het ecosysteem TechOost werkt in concrete projecten vraaggestuurd samen met het bedrijfsleven. Financiering komt uit het Nationaal Groeifonds via het programma ‘Opschaling van publiek-private samenwerkingen in het beroepsonderwijs’. Als Centre of Expertise voor bèta en technologie is TechYourFuture een van de partners in TechOost.

Verbinding onderwijs-arbeidsmarkt

TechYourFuture (TYF) onderzoekt en ontwikkelt oplossingen en werkwijzen voor het aantrekken, ontwikkelen en behouden van technologisch talent. Dat doet het door samen met partners uit onderwijs, bedrijfsleven en publieke sector praktijkgericht onderzoek uit te voeren en innovatieve oplossingen te ontwikkelen voor toekomstbestendig techn(olog)isch onderwijs en de technische arbeidsmarkt in Oost-Nederland. In TYF participeren de hogescholen Saxion en Windesheim en de Universiteit Twente (UT). Sinds 2021 is ook het MBO aangehaakt, met Aventus, Deltion College, Graafschap College en ROC van Twente. “We werken heel veel in die keten van MBO-HBO-WO met het bedrijfsleven samen”, zegt TYF-directeur Maria Hendriks. “Wij zijn hét Centre of Expertise voor bèta en technologie omdat er niet veel centres op dit gebied actief zijn; er gebeurt wel veel, maar vaak zonder een goede kennisbasis. Die kennisbasis hebben wij met onze brede fundering in onderwijs en onderzoek wel.”

Leren en innoveren

Hendriks startte haar loopbaan als leraar in het basisonderwijs om enkele jaren daarna onderwijskunde te gaan studeren. Vanaf 1995 is ze verbonden aan de UT. Ze promoveerde er, deed onderzoek en gaf samen met haar hoogleraar leiding aan internationale projecten van de OESO en de EU. Haar onderwerpen waren en zijn schooleffectiviteit, schoolverbetering en human resource development, het leren en ontwikkelen van mensen in arbeidsorganisaties. Bij de pabo Edith Stein, later opgegaan in hogeschool Saxion, werd ze in 2008 kerndocent ‘Innoveren en veranderen’ en later ook academic director van de master Leren & Innoveren. Vanuit haar positie als universitair docent bij Toegepaste Onderwijskunde aan de UT raakte ze meteen bij TYF betrokken. In 2015, twee jaar na de start, werd ze benoemd tot academic director van het Centre of Expertise, tot 2022 samen met Jos Brunninkhuis als managing director, en vanaf 2022 is ze directeur.

Kinderen en jongeren

In het begin was TYF heel breed bezig, vertelt Hendriks. “We deden veel aan de voorkant om kinderen vroeg kennis te laten maken met technologie en het bedrijfsleven. Want uit onderzoek wisten we dat kinderen al jong, zo rond de negen jaar, veel beroepen uitsluiten. Ook wisten we dat leraren in het basisonderwijs over het algemeen technologie moeilijk vinden en er vaak ook angstig tegenover staan. Dus begonnen we bij het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en de lerarenopleidingen. Later zijn we ook veel meer naar de andere kant gaan kijken, de overgang van MBO en hoger onderwijs naar de arbeidsmarkt. Wat willen jongeren eigenlijk, waarom verlaten veel van hen weer snel een technische functie, wat is voor hen aantrekkelijk in het werk en wat is goed werkgeverschap in de techniek? Zo schoven we langzamerhand de kant op van een leven lang ontwikkelen en het bevorderen van mensgerichte technologie. Vanaf 2020 werken we vanuit een breed gedragen onderzoeksprogramma, met drie thema’s.”

Leven lang ontwikkelen

Het eerste en grootste thema van TYF is ‘leven lang ontwikkelen’. De snelle technologische ontwikkelingen en almaar complexere vraagstukken in samenleving en bedrijfsleven vragen daar om. Medewerkers worden geacht continu te leren en zich te ontwikkelen in hun vakgebied. Niet alleen in de high-tech, maar in alle sectoren, van maakindustrie en bouw- en installatiebranche tot landbouw en gezondheidszorg. Naast de competenties die medewerkers nodig hebben, voor leren en innoveren, gaat het ook om de organisatie en inrichting van leeromgevingen op de werkplek en van ‘learning communities’ voor bedrijven.

Diversiteit en inclusie

Het tweede TYF-thema is ‘diversiteit en inclusie in de techniek’. Het streven is een bredere doelgroep aan te spreken om de instroom van technologische talenten te versterken en de uitstroom te beperken. Diversiteit zorgt bovendien voor meer productie en innovatiekracht. “Uit onderzoek, onder meer in het TYF-project ‘Bridge the Gap’, blijkt vaak een eenzijdig beeld van wat een technicus is. Maar als je goed kijkt, zie je juist heel veel typen techneuten die elk hun eigen professionele identiteit hebben ontwikkeld. Je moet dus weten hoe je al die verschillende techneuten goed moet begeleiden als ze aan het werk gaan.”

Passende mogelijkheden voor het MKB

Natuurlijk kijkt TYF naar vrouwen in de techniek, ook al zijn daar al heel veel initiatieven voor, zegt Hendriks. “Met partners hebben we op basis van onderzoek toolboxen ontwikkeld voor HBO- en MBO-techniekopleidingen en bedrijven om genderdiversiteit te bevorderen en vrouwen voor de techniek te behouden. Om vervolgens, samen met Femme Tech Achterhoek, te gaan opschalen en aan de slag te gaan in hun bedrijven. We doen dit door eerst met een genderinclusiescan inzicht te krijgen in de bedrijfscultuur en vervolgens vanuit onze kennis en tools samen met het bedrijf naar aanpassingen te kijken en deze te implementeren. Met als doel een werkomgeving te creëren waarin diversiteit is verankerd in de kernwaarden van het bedrijf en vrouwelijke medewerkers zich erkend en gewaardeerd voelen. En Femme Tech Achterhoek handvatten te geven hier zelf mee verder te gaan.”

Daarnaast zet TYF zich in voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, om te zorgen dat zij zinvol werk in de techniek kunnen krijgen. Dat gebeurt in het TYF-project ‘Arbeidspotentieel van kwetsbare werkzoekenden benutten bij technische mkb-bedrijven’. “Daarin focussen we op het ontwikkelen van praktische oplossingen en een verbeterde samenwerking, met speciale aandacht voor de volgende groepen kwetsbare werkzoekenden: statushouders, jongeren met psychische kwetsbaarheid, 55-plussers en arbeidsgehandicapten.”

In het TechOost-project ‘TechInclusief: Duurzame arbeidsparticipatie van technisch talent’ ligt de focus meer op de inclusieve technologie. TYF werkt daarvoor samen met TechForFuture, CIVON (Centrum voor Innovatief Vakmanschap Oost-Nederland), Technohub TINT Apeldoorn en een aantal bedrijven. “Met een integrale aanpak en door gebruik te maken van inclusieve technologie, ondersteunen we technische MKB-bedrijven bij verbetering van selectieprocessen, begeleiding en duurzaam behoud van medewerkers.”

Aantrekkelijk docentschap

Docenten zijn tegenwoordig een speciale vorm van schaars technisch talent. Het derde en laatste thema van TYF is daarom ‘aantrekkelijk docentschap in techniekonderwijs’, meldt Hendriks. “Veel HBO-docenten hebben voor hun vak gekozen vanwege de technische inhoud, niet per se omdat ze het leuk vinden studenten te begeleiden. De vraag is daarom hoe we hoe leeromgevingen zo inrichten dat ze niet alleen voor studenten aantrekkelijk zijn om in te studeren maar ook voor docenten om in te werken.” TYF legt hierbij de link met de maatschappelijke vraagstukken die in het technisch onderwijs naar voren komen, zoals de energietransitie, de opmars van medische technologie en de digitalisering van de samenleving. Welke nieuwe werkvormen en didactieken zoals ‘challenge-based learning’ en ‘maker spaces’ zijn hiervoor geschikt? Hoe bepaal je wat aantrekkelijke opleidingsroutes zijn?

Leercultuur

Een centraal begrip in het thema ‘leven lang ontwikkelen’, maar evenzeer belangrijk voor de andere thema’s, is ‘leercultuur’. Het vormgeven van een leercultuur is nodig, wil een bedrijf toekomstbestendig zijn, stelt Hendriks. “Dus hoe zorg je dat mensen van elkaar leren op het werk en hoe leren MKB-bedrijven van elkaar? In het project ‘Werken aan een proactieve leercultuur in het mkb’ hebben we gekeken hoe bedrijven dat doen, leren op de werkplek stimuleren, en zijn we de theorie ingedoken. Uiteindelijk kwamen we op zes factoren als bouwstenen van een sterke leercultuur.” Dat zijn inhoud van werk, ruimte en veiligheid om te ontwikkelen, samenwerkend leren en teamontwikkeling, leiderschap gericht op ontwikkeling, organisatie gericht op ontwikkeling, en verbinding van organisatie met omgeving.

Leercultuurscan

Op basis van de bevindingen is een leercultuurscan ontwikkeld door de lectoraten Leven Lang Ontwikkelen en Sociale Innovatie van Hogeschool Windesheim en Employability Transition van hogeschool Saxion. “Die leercultuurscan nemen we af bij bedrijven om te ontdekken hoe medewerkers de huidige leercultuur in het bedrijf ervaren, welke bouwstenen al vorm hebben gekregen, wat nog aandacht nodig heeft en welke interventies daarbij kunnen helpen. Die scan is best wel groot, dus kleine MKB’ers gaan die niet uitvoeren. ‘Wij doen niet aan leercultuur’, zeggen ze. Maar ze blijken wel heel veel te doen om innovatie aan te jagen en nieuwe dingen uit te proberen; ze noemen het alleen geen leercultuur. In TechOost-verband, in het project ‘Leercultuur in het mkb: Gewoon doen!’, nemen we het dagelijks werk van medewerkers in het MKB als uitgangspunt. Samen met CIVON en brancheorganisaties ontwikkelen we reeds bestaande interventies door tot leerervaringen die aansluiten bij de kennis en vaardigheden van de medewerkers en passen bij de kleinere MKB-bedrijven.”

Leren in waterstofproject

Heel concreet werd het de afgelopen twee jaar in het project HYGENESIS op de H2Hub Twente in Almelo. Daar bouwden kennisinstellingen, studenten en bedrijven samen een electrolyzer voor waterstofproductie. Ze werkten in een challenge-based learning community om van elkaar te leren en samen te komen tot een innovatief ontwerp. Hendriks: “Iedere vrijdagochtend kwamen ze bijeen op de H2Hub. Wij hebben daar interventies gedaan om die ochtenden goed in te richten, te zorgen dat het een echt leerproject werd en de projectleider daarvoor te ondersteunen. Het samen leren in een challenge-based learning community heeft hier veel impact gemaakt. Betrokken studenten, docent/onderzoekers én medewerkers van bedrijven werden uitgedaagd om goede vragen te stellen, van perspectief te wisselen, ervaringen uit te wisselen en samen nieuwe kennis te ontwikkelen. Dat model van een challenge-based learning community is nu omarmd en gaan wij verder brengen.”

Succes van learning communities

TYF werkt al lang met learning communities, aldus Hendriks. “Dat kan binnen een bedrijf zijn om samen met een facilitator een concreet vraagstuk op te pakken. Bijvoorbeeld in het succesvolle project ‘Gas erop!’, om te leren hoe de binnen- en de buitendienst beter kunnen samenwerken. Maar het kan ook gaan het om een groepje MKB-bedrijven dat met een onderwerp aan de slag gaat, zoals AI. CIVON heeft iets vergelijkbaars, leerkringen, al zijn die wat informeler georganiseerd. Onze learning communities volgen meer een structuur. We doen nog steeds onderzoek naar hoe je zo’n leeromgeving voor bedrijven op een goede manier faciliteert en inricht, om te zorgen dat er daadwerkelijk van elkaar wordt geleerd. Soms is dat alleen met een facilitator, soms komen er ook studenten en docenten bij. CIVON kijkt nu naar de succesfactoren van zijn leerkringen en wij leveren er mensen voor die daar al eerder onderzoek naar hebben gedaan. Daarnaast maakt de al bestaande leerkring AI van CIVON een belangrijk onderdeel uit van het TechOost-project ‘Mensgerichte AI-toepassingen in het technisch mkb’. Dit project van TechYourFuture, TechForFuture en CIVON richt zich op het ontwikkelen van praktische en mensgerichte AI-toepassingen die direct toepasbaar zijn. Door sociale en technologische innovaties te combineren, helpen we MKB-bedrijven niet alleen efficiënter te werken, maar ook hun medewerkers beter voor te bereiden op de kansen die data en AI bieden. Het op deze manier versterken van elkaar is mede een uitvloeisel van de samenwerking binnen TechOost.”

Interactie mens-technologie

Deelname aan TechOost betekent voor TYF vooral ook versterking van de samenwerking met de techneuten, verklaart Hendriks. “Wij zetten al langer in op de interactie tussen mens en technologie, om te zorgen dat de arbeidsproductiviteit door automatisering omhooggaat terwijl de mensen zinvol werk houden. Succesvolle technologie op het werk kan niet zonder mensen. Er wordt heel veel technologie ontwikkeld, maar te vaak gebeurt dat nog buiten de mensen om, waardoor het niet goed werkt en dus niet wordt geïmplementeerd. We hadden eerder het project RoboTAO, dat ging over de inzet van cobots (robots die kunnen samenwerken met mensen, red.) in productieomgevingen. Daar zagen we dat de techneuten hun technologie al klaar hadden, waardoor we niet de interactie kregen die we wilden. Toen wij met het mensdeel bezig gingen, was er nog veel technologische aanpassing nodig. Nu gaat TechOost helpen om het wel meteen goed doen.”

Smart Implementation

Dat moet onder meer gebeuren in het project ‘Smart Implementation in het mkb en het technisch onderwijs’. Dat richt zich op de invoering van automatiseringsoplossingen die optimaal zijn afgestemd op de engineers en operators in de bedrijven. Het gaat om onderzoek van de lectoraten Smart Mechatronics and Robotics en Employability Transition van Saxion en Leven Lang Ontwikkelen van Windesheim, in samenwerking met ROC van Twente en de TechOost-partners TechYourFuture, TechForFuture, TechWise en Process Your Future. Hendriks: “We gaan niet alleen roboticaprojecten in bedrijven uitvoeren, maar kijken ook naar een doorlopende leerlijn voor robotica in het onderwijs, van VMBO tot HBO. Dat sluit nu nog niet op elkaar aan en willen we daarom beter met elkaar verbinden.”

ROBOOST

In het aanpalende TechOost-project ROBOOST is bedrijven gevraagd wat zij van studenten verwachten als het gaat om robotica. Ook zijn samen met VMBO-, MBO- en HBO-docenten bestaande onderwijsinitiatieven in kaart gebracht. Het vervolg is de ontwikkeling van een mobiele robo-theek, meldt Hendriks. “Dat is een infrastructuur voor praktijkopdrachten met MBO/HBO-studententeams en korte ontwikkelpaden om een brede groep zij-instromers en minder ervaren technici efficiënt tot bekwame robotoperators op te leiden. Vanuit de regio is hiervoor veel belangstelling. Leuk is ook dat Abeje Mersha, lector Smart Mechatronics and Robotics bij Saxion, deelneemt: ‘Robotica is mijn ding, dus ik wil ik ook in dit project zitten.’ Die nieuwe mogelijkheden biedt TechOost om programmatisch samen te werken en voor langere tijd met elkaar op te trekken in grote projecten.”

Reflectie

Naast grootschalige automatisering is er bij TYF ook veel aandacht voor de menselijke maat, met professionele identiteitsontwikkeling en reflectie in onderwijs en bedrijf. “Dat helpt mensen om zichzelf te leren kennen en te weten wat ze echt willen en waar ze voor staan”, licht Hendriks toe. “Veel opleidingen en docenten weten echter niet goed hoe ze dat moeten aanpakken. We merken dat veel technische studenten de term reflectie niet fijn vinden, want die associëren ze met verslagen maken en dat vinden ze verschrikkelijk. Maar als je ze vraagt of ze een goed gesprek willen voeren met iemand die echt geïnteresseerd is in wie ze zijn en wil weten wat hen drijft, in plaats van waarom ze een onvoldoende hebben gehaald, dan willen ze dat wel.”

Om opleidingen te ondersteunen, is het project ‘Versterking van reflectie-onderwijs binnen technische hbo-opleidingen’ uitgevoerd. Negen docententeams van de hogescholen Saxion en Windesheim zijn begeleid bij het vormgeven en inbedden van reflectieonderwijs in hun curriculum. Bij alle opleidingen is eenzelfde traject uitgevoerd: 1. Visie en doelbepaling; 2. Curriculumontwikkeling; 3. Herontwerpen reflectieactiviteiten en -begeleiding voor studenten; 4. Docenten trainen in vaardigheden om reflectie te begeleiden en beoordelen. Ook is een toolkit Reflectie ontwikkeld.

Ook in zorg & welzijn

Zo ontwikkelt TYF gereedschappen om mensen te helpen voor de techniek geïnteresseerd te blijven, vat Hendriks samen. “Dat doen we op een mensgerichte manier die past bij de identiteit van de groep waar we op dat moment voor werken. We proberen iedereen warm te maken voor technologie, op een goede manier. In zorg & welzijn bijvoorbeeld gaat het net weer iets anders. Ondanks de voordelen en grote potentie van technologische innovatie kleeft aan het gebruik ervan een belangrijk aandachtspunt: de zorg-/welzijnsprofessional moet de samenwerking met de technologie willen aangaan, kunnen aangaan en vol kunnen houden.”

In het project ‘TechForward’ is in een multidisciplinair samenwerkingsverband, bestaande uit zorg- en welzijnsorganisaties, MBO- en HBO-opleidingen, en onderzoekers, een competentiescan ontwikkeld. Deze scan meet adoptiebereidheid, weerstand en technologiecompetenties van praktijkopleiders en MBO- en HBO-docenten in het zorg & welzijn-domein. Momenteel wordt de scan doorontwikkeld naar een praktische feedbacktool. Daarnaast wordt adequate docentprofessionalisering ontwikkeld en wordt technologie geïmplementeerd binnen de deelnemende zorg- en welzijnsopleidingen.

Het project ‘Slimme implementatie voor slimme sensoren’ richt zich op de implementatie van technologie voor gezondheidsmonitoring in het Deventer Ziekenhuis. Zogeheten slimme pleisters maken continue monitoring van waarden zoals temperatuur, pols en bloeddruk mogelijk. Een verpleegkundige hoeft dan niet meerdere keren per dag temperatuur, pols en bloeddruk op te nemen. Hendriks: “Hoe leer je verpleegkundigen daarmee om te gaan, hoe kun je dit op een afdeling implementeren en hoe zorg je dat patiënten hier op een goede manier mee omgaan? Wij willen laten zien en ervaren hoe technologie een goede invloed op hun werk kan hebben, zodat ze meer tijd hebben voor andere dingen die goed zijn voor hun patiënten. Daarom proberen we studenten en zorg- en welzijnsprofessionals vertrouwd te maken met technologie.”

Robuust netwerk en mensgerichtheid

Alles overziend is Hendriks vooral trots op de robuuste organisatie en het robuuste netwerk dat TYF heeft opgebouwd. “Samen zorgen we voor een sterke maatschappelijke relevantie van het onderzoek en de activiteiten, impactvolle producten en resultaten, en een groot draagvlak van TYF binnen onderwijs en werkveld. De focus op human capital als het gaat om technologie wordt erkend en vormt de kern van onze toegevoegde waarde. Dit is ook belangrijk voor onze onderzoekers. Via de samenwerkingen in TYF bieden we hun de mogelijkheid om contact te kunnen leggen met bedrijven en met andere kennisinstellingen. Daardoor zijn zij in staat goede onderzoeksconsortia te bouwen en grote projecten binnen te halen, zoals bij SPRONG (Stimuleren van PRaktijkgerichte OnderzoeksGroepen, red.) of NWA (Nationale Wetenschapsagenda, red.).”

Een mooi voorbeeld vindt Hendriks het landelijke Smart Skills@Scale NWA-project, dat wordt geleid door Saxion-lector Human Capital Stephan Corporaal en Maaike Endedijk, UT-hoogleraar Professional Learning and Technology. Smart Skills@Scale doet acht jaar lang, van 2024-2032, wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek binnen de industrie en haar vakmensen, nauw aansluitend bij de doelen van TechOost. “Door onderling goed af te stemmen en in TechOost samen te werken, kunnen we elkaar en ook de regio Oost-Nederland versterken.”

Opschaling en verduurzaming

Hendriks’ ambitie voor TYF is om met inzet van TechOost nog meer tot echte valorisatie komen. “Wij hebben al veel kennis vergaard en tools ontwikkeld, maar die worden nog niet altijd breed in de praktijk toegepast. Daarom willen we graag manieren vinden voor doorontwikkeling en opschaling om juist dat kleinere MKB goed te bereiken en bedienen, want daar is TechOost met name voor bedoeld. Dat willen we samen met brancheorganisaties en bedrijfskringen doen. We hebben een voortrekkersrol, maar willen onze kennis en resultaten niet voor onszelf houden. Landelijk zijn we goed zichtbaar en soms ook in Europa, maar de praktische uitwerking is voor de regio. Daarom willen we bij nog meer bedrijven binnenkomen; daarvoor werken we samen met de partners in TechOost. We kennen allemaal veel bedrijven, kunnen elkaar versterken en zo op allemaal manieren opschalen.”

Sociale innovatie in technologie

Daarnaast wil Hendriks met TechYourFuture technische en sociale innovatie nog sterker met elkaar verbinden. “We willen sleuteltechnologieën zoals AI en robotisering een grotere rol geven in ons onderzoeksprogramma, met focus op de interactie tussen mens en technologie en hoe deze elkaar kunnen versterken. Dit sluit ook goed aan op nationale en Europese agenda’s. Nog meer programmatisch gaan werken en verdere samenwerking met TechForFuture en de andere partners in TechOost biedt hier veel kansen voor.”