TechOost op de Hannover Messe 2025
TechOost was afgelopen april goed vertegenwoordigd op de Hannover Messe 2025. De stand met industriële uitstraling en dynamiek, dankzij onder meer een actieve cobot en een werkende demonstrator, kreeg veel aanloop van ondernemers en beleidsmakers. Zo liet EZ-minister Dirk Beljaarts zich bijpraten over TechOost, de toekomst van werk en de rol die het MBO moet spelen bij het herinrichten van werkplekken. Ook waren er verrassende gesprekken met bekende en onbekende bedrijven uit binnen- en buitenland. Associate lector Kunststoftechnologie Geert Heideman (Windesheim) en hoofdonderzoeker Mensgerichte techniekimplementatie Milan Wolffgramm (Saxion) doen verslag.
In Hannover was de stand van TechOost in Hal 8 (‘Smart Manufacturing’) onderdeel van het Holland Paviljoen, gecoördineerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). De bemensing en inrichting van de stand werden verzorgd door de vijf pps’en die in TechOost de handen hebben ineengeslagen. Ze lieten er zien hoe ze samen met het onderwijs- en werkveld een duurzame, technische arbeidsmarkt in Oost-Nederland willen behouden door te investeren in kennisintensief en praktijkgericht opleiden. De focus van TechOost op het regionale thema Smart Industry en de grote uitdagingen van energietransitie en circulariteit sloot perfect aan bij de beursthema’s. De Hannover Messe 2025 stond in het teken van kunstmatige intelligentie (AI), automatisering, digitalisering en elektrificatie (veel waterstoftechnologie).
Industriële en mensgerichte techniekimplementatie
Onder de vertegenwoordigers van TechOost op Europa’s grootste industriebeurs bevonden zich Geert Heideman en Milan Wolffgramm. Heideman participeert veel in projecten voor industriële techniekimplementatie van TechOost-partner TechForFuture. Hij houdt zich bezig met industrieel 3D-printen en rubberrecycling, met name op locatie Perron 038 in Zwolle, het Smart Industry-platform voor industriële robotica en additive manufacturing. Wolffgramm doet onderzoek naar de manieren waarop bedrijven en hun human capital kunnen worden voorbereid op de digitale transformatie. Verder is hij praktijkonderzoeker bij TechOost-partner TechYourFuture en strategisch adviseur cross-lectorale samenwerking.
Samenwerking MBO-HBO
Heideman: “We stonden niet in Hal 2, tussen kennisinstellingen, maar in Hal 8, tussen bedrijven, aan de praktische, toegepaste kant van de beurs. Dat paste goed bij het type onderzoek dat wij doen.” Wolffgramm: “We stonden op een goede plek, waar de vijf pps’en van TechOost goed zichtbaar waren, met mooie spullen, waaronder veel geprinte materialen en twee demonstrators, zoals een cobot in de vorm van een robotische arm. De cobot is ter beschikking gesteld door vakschool SMEOT en innovatiecentrum CIVON heeft de demonstrator mede mogelijk gemaakt.” Heideman: “Met de machines die er stonden te pronken, konden we mooi de samenwerking tussen HBO en MBO in projecten laten zien. Enerzijds wordt er in het HBO kennis ontwikkeld in praktijkgericht onderzoek, anderzijds worden daar de benodigde opstellingen voor gebouwd door instellingen die met het MBO zijn verbonden, zoals SMEOT en CIVON.”
Veel aanloop
De TechOost-stand kreeg meer aanloop dan Wolffgramm had verwacht. “Veel bedrijven die even kwamen buurten, of mensen van andere hogescholen die het interessant vonden dat wij er stonden, als misschien wel de enige hogescholen uit Nederland. Of neem de bus die op de woensdag uit Oost-Nederland kwam, vol met onderzoekers, studenten, docenten en andere kernpartners. Veel bezoekers waren nieuwsgierig naar onze materialen en demonstrators; of we die zelf hadden gemaakt en gebouwd, en waar we de komende tijd op inzetten?” Heideman: “We zagen veel mensen uit Nederland, bijvoorbeeld ook van bedrijven uit de regio Zwolle die we thuis nog nooit hadden gesproken. Het was bijzonder om die dan hier in Hannover te ontmoeten. Dat geldt ook voor de beleidsmakers die met EZ-minister Beljaarts meekwamen; het was belangrijk om hen te kunnen spreken. Verder leverden contacten met toevallige passanten soms interessante leads op.”
Mooie vervolgkansen
Het concept van TechOost, het verbinden van bestaande initiatieven gericht op de arbeidsmarkt van de toekomst, is een belangrijke maar tegelijkertijd ook abstracte ambitie, erkent Wolffgramm. “Wat betekent dat nu concreet, welke doorwerking heeft een ecosysteem zoals wij dat vormen in de praktijk? Daarom hadden we de stand zo ingericht, als een van de weinige met echt iets interactiefs; die cobot was een publiekstrekker. Ook waren er videoschermen, waarmee we het verder tot leven konden brengen. En we hadden Nederlandstalige boekjes vertaald naar het Engels. Bedrijven die worstelen met personeelsschaarste en opleidingsuitdagingen, en bijvoorbeeld robotica willen inzetten, lieten we daarmee zien dat we hen kunnen ondersteunen, ook over de grenzen van Oost-Nederland.” Met vruchtbaar vervolg. “Zo gaan we bijvoorbeeld met de provincie Limburg in gesprek over de manier waarop zij met cobots in de regio omgaan en hoe zij die in hun programma’s hebben verwerkt”, meldt Wolffgramm.
Minister en MBO
Een van de hoogtepunten voor Heideman en Wolffgramm was wel het flitsbezoek van minister Beljaarts aan de stand. Wolffgramm: “We hebben hem verteld over TechOost, bijvoorbeeld over de wijze waarop we het MBO proberen mee te nemen in de digitale transformatie. Het MBO kan een veel prominentere rol spelen dan het nu heeft in het vormgeven van de toekomst van industrieel werk, het herontwerpen van werkplekken en het inzetten van nieuwe technieken. We mogen de MBO-technicus veel meer in z’n ontwerpkracht zetten, maar moeten daarvoor dan wel de nodige infrastructuur en docentenprofessionalisering realiseren, om te zorgen dat die verwachtingen waargemaakt kunnen worden. De minister was enthousiast over deze benadering, dus dat was mooi. Hopelijk sijpelt iets ervan door in toekomstig beleid.”
Breed vangnet
Deze ervaring was exemplarisch voor de algemene indruk achteraf, aldus Heideman. “Al met al heeft onze beursdeelname verrassend meer opgeleverd dan we vooraf hadden ingeschat. Het is een brede beurs, dus we konden dat niet goed inschatten. Nu hebben we een breed vangnet kunnen uitgooien en dat heeft goed gewerkt. Al die mensen die we aan de stand hebben gehad, zowel ondernemers als beleidsmakers, het was belangrijk om hen te spreken.” Logisch dus dat er al wordt nagedacht over deelname aan de Hannover Messe volgend jaar. Er is gerede kans dat TechOost dan gewoon weer aansluit, bevestigt Wolffgramm. “Dat hangt onder meer af van hoe RVO het Holland Paviljoen dan wil indelen. Ze waren in ieder geval blij met de manier waarop wij in onze stand heel praktisch en tastbaar techniek zichtbaar hadden gemaakt.”
Verbinden en opschalen
Kortom, de beursdeelname heeft de zichtbaarheid van TechOost verhoogd en – ook niet onbelangrijk – de onderlinge banden versterkt. Beide is nodig, volgens Wolffgramm, gezien de maatschappelijke uitdaging waar TechOost op inspeelt. “Want de samenwerking in projecten die TechOost nastreeft, is anders dan die in reguliere praktijkgerichte onderzoeksprojecten. Waar TechOost namelijk heel specifiek op aanstuurt, is consortiumvorming met bedrijven die normaal niet meedoen. Dus moet je proberen buiten de kring van de ‘usual suspects’ te komen. Expliciete aandacht gaat uit naar het aanjagen van het innovatief vermogen van MKB-bedrijven. Deze bedrijven zijn cruciaal voor de Oost-Nederlandse industrie, maar hebben niet de tijd, middelen en/of expertise om aan de slag te gaan met hun digitale transformatie. Ten tweede wordt voor de invulling van projecten gevraagd hoe deze bijdraagt aan het ecosysteem van Oost-Nederland. TechOost is namelijk van het verbinden van initiatieven en het opschalen van uitkomsten. Je kunt als praktijkonderzoeker dus niet iets voor één bedrijf of een paar bedrijven ontwikkelen. Vooraf moet je al nadenken hoe je je opbrengsten breed beschikbaar gaat maken, voor bedrijven uit Oost-Nederland en bij voorkeur ook daarbuiten. Dit om te voorkomen dat praktijkonderzoekers en bedrijven telkens weer opnieuw het wiel moeten uitvinden. Door bestaande initiatieven aan elkaar te knopen, willen we massa creëren en zo innovatie versnellen. Samen kunnen we meer impact maken dan elk van de initiatieven apart.”
Leerschool
Heideman: “Daar zit natuurlijk de uitdaging. Het klinkt heel simpel, samen dingen gaan doen voor onderzoek en opleiding. Maar er zijn op verschillende niveaus al veel initiatieven, met elk hun eigen werkwijze. Dat bij elkaar brengen is best wel een leerschool. Hoe ga je die dingen in de praktijk samen goed doen? Ik denk dat we in de beursstand in ieder geval twee mooie voorbeelden hadden. Wil je voor de toekomst van werk in de industrie klaar zijn, dan moet je eerst oefenen met concrete systemen zoals die in de stand stonden.”
Ambitie voor robotica
Daarop aanhakend spreekt Wolffgramm zijn ambitie binnen TechOost uit. “Nog meer met robotica in het MBO en ook het voortgezet onderwijs bezig gaan. Er loopt nu een project om bestaande initiatieven in de leerlijn techniek aan elkaar te knopen. Ik vind het een persoonlijke uitdaging om kids, leerlingen en studenten enthousiast te maken voor robotica. Daarnaast is de spin-off richting het bedrijfsleven belangrijk. Dus moeten we veel meer bedrijven helpen bij het robotiseren en zorgen dat bij hen op de werkvloer de benodigde human capital-innovaties plaatsvinden. Zodat bijvoorbeeld zij-instromers kunnen meekomen en MBO-technici veel meer mee kunnen doen in de digitale transformatie.”
Ambitie voor additive manufacturing
Voor Heideman ligt de ambitie binnen zijn eigen specialisatie, industriële additive manufacturing. “De kennis die er bij onderzoekers in het HBO al volop is, moet worden uitgerold naar bedrijven en naar MBO-instellingen, eerst de docenten en dan ook de studenten. Daar trekken we nu al volop aan, in TechForFuture-projecten, maar ook in TechOost-verband, om allerlei partijen met die technieken in aanraking te laten komen. Zodat we in Nederland op dit gebied een voorsprong gaan pakken. Want bepaalde technieken zijn al heel volwassen en volledig geadopteerd in sectoren als aerospace en automotive. Maar in de maakindustrie, de machinebouw, is het nog minder. Bovendien zijn er nieuwe technologieën die nog onbekend zijn, maar ook heel kansrijk. Daarvoor moet nog veel kennis worden ontwikkeld. Engineers die al langer werkzaam zijn, van mijn leeftijd, hebben die kennis niet. De manier van denken is bij additive manufacturing namelijk heel anders. Dus moeten we hen bijscholen. De engineers die we nu afleveren, de nieuwe generatie, hebben die kennis wel, maar pas over een jaar of tien zijn zij degenen die beslissingen nemen. Dus om het nu geïmplementeerd te krijgen, zullen we er zowel bij de instroom als bij het zittende personeel aan moeten werken, op meerdere niveaus – van de operator, de ontwerper en de decision maker.” Dat is het brede vangnet van TechOost dat op de Hannover Messe 2025 met succes werd gepresenteerd.
