MBO-HBO-samenwerking en technische plus sociale innovatie
TechOost is een bijzonder programma van vijf publiek-private samenwerkingen (pps’en) uit Oost-Nederland. Samen met het onderwijs- en werkveld willen ze een duurzame, technische arbeidsmarkt in de regio behouden. De vijf pps’en, met wortels in MBO en HBO (en WO), leggen zich gezamenlijk toe op technische innovatie – productvernieuwing en procesautomatisering – in combinatie met sociale innovatie. Want zonder oog voor de sociale, economische, bestuurlijke, juridische en ethische aspecten komt er in de praktijk van die technische innovatie weinig terecht. De twee programmamanagers van TechOost, Martijn Bos en Freek Noordhuis, vertellen over de dubbele win-win van het programma.
Met hun ervaring in projectmanagement en financiële control voegen de twee programmamanagers zelfs nog een win-win aan TechOost toe. Martijn Bos begon in 2012 als controller bij Saxion. “Op een gegeven moment vond ik de techniek, het onderzoek en het verhaal van de mensen erachter, interessanter dan de cijfers. Dus toen er acht jaar geleden een vacature kwam, heb ik me gemeld en kon ik projectleider voor TechForFuture (TFF) worden.” Freek Noordhuis werkt als docent-onderzoeker bij Hogeschool Windesheim, een van de twee hogescholen van TechOost-partner TechForFuture. Hij was er onder meer projectleider bij het lectoraat Kunststoftechnologie en is nu coördinator voor het nieuwe onderwijsconcept ‘Fabriek van de Toekomst’. Dat is een samenwerking van meerdere Windesheim-opleidingen met het lectoraat Digital Business & Society en het werkveld op Perron 038 (het Smart Industry-platform voor industriële robotica en additive manufacturing in Zwolle). Vanuit Windesheim is Noordhuis in deeltijd ook programmamanager bij TFF. “Bij projecten ligt mijn rol vooral in het verbinden en samenwerken. Als er vragen of problemen zijn, ga ik er meteen op af. Ik ben een ingenieur en heb een lerarenopleiding gedaan, waardoor ik ook oog heb voor het sociale aspect.”
Rapporteren en communiceren
Zo vullen de twee elkaar goed aan. Bos: “Met onze projectmanagement- en controller-ervaring hebben we onszelf vanuit TFF aangeboden om TechOost te coördineren.” Noordhuis: “Dankzij Martijn kunnen we heel professioneel rapporteren, ook naar de landelijke instanties die bij de financiering van TechOost zijn betrokken. Met mijn ervaring kan ik de betrokkenen goed met elkaar in gesprek brengen en bijvoorbeeld de directeuren van de vijf pps’en zo om tafel krijgen dat we het leuk met elkaar hebben.”
Vijf verschillende pps’en
TechOost telt vier partners uit Overijssel en het CIVON als enige partner uit de Gelderse Achterhoek. Ze hebben elk hun eigen achtergrond en doelgroep:
Vrije ruimte
De toegevoegde waarde van TechOost als bundeling van deze vijf verschillende pps’en ligt volgens Noordhuis in twee combinaties die worden gemaakt. De eerste is de samenwerking tussen MBO en HBO. Vanuit zijn eigen HBO-ervaring heeft hij de opkomst van de lectoraten meegemaakt. “Daar is vrije ruimte ontstaan voor het doen van praktijkgericht onderzoek, waar het onderwijs weer aan wordt gekoppeld. Ik zie het op Perron038, waar studenten multidisciplinair werken aan echte vraagstukken vanuit de praktijk. Hoe mooi wil je het onderwijs hebben?”
Betere aansluiting bij de praktijk
Het MBO zit nu voornamelijk vast in zijn onderwijscurriculum, constateert Noordhuis. “Maar zij zouden ook vrije ruimte moeten krijgen voor praktijkgericht onderwijs, wat bij hen contextgericht heet. De kennis en ervaring die wij hebben opgedaan met het opzetten van en werken in lectoraten, proberen wij nu aan hen over te brengen. Daarvoor is het nodig dat MBO-docenten wat meer uit het onderwijs worden getrokken en kunnen deelnemen aan onderzoek in projecten. In het MBO spreekt men van practoraten. Die hoeven er niet per se te komen, als er maar een soort projectenloket is, een praktijkgerichte omgeving waar studenten en docenten buiten het onderwijs in projecten kunnen werken. Volgens mij sluit dat veel beter aan bij de praktijk dan de school.”
Samenwerkende HBO- en MBO-studenten
Nog mooier zou het worden als HBO- en MBO-studenten samenwerken in projecten. Noordhuis: “Dat is logistiek nog even lastig, maar het zou zeker kunnen. Dan zouden er learning communities kunnen ontstaan waar HBO- en MBO-studenten samen projecten doen en problemen leren op te lossen. Ze doen analyses, maken een ontwerp en gaan dat ook realiseren. MBO-studenten leren dan bijvoorbeeld om een PLC te programmeren die een vision-systeem met een cobot (een robot die met mensen kan samenwerken, red.) laat communiceren. Of ze bouwen een test-unit. Dat is wat ze later, als ze van school komen, in een bedrijf ook moeten doen. Als ik me dit zo voorstel, word ik daar gelukkig van. Ik heb nu bijvoorbeeld HBO-studenten die eerder op het MBO in Zwolle zaten, maar geen idee hadden wat ze op het HBO konden verwachten.”
Experimenteerruimte
Het vergt wel het nodige van docenten, weet Noordhuis. “Het kost hun veel tijd om studenten te coachen en hun rol wordt heel anders. In plaats van vakken doceren moeten ze nu studenten zelf laten experimenteren en kritische vragen laten stellen. Op het MBO is dat nog een grotere stap dan op het HBO, omdat studenten er misschien nog minder zelfstandig zijn en minder ervaring hebben met dit soort projecten. Dus moeten we dat stapsgewijs oppakken.” Daar komt TechOost in beeld, zegt Bos: “Dat biedt de ruimte om hiermee te experimenteren.”
Beste van beide werelden
Als voorbeeld noemt Bos een project op Perron038, waar HBO-studenten onderzoek doen naar het printen van robotgrippers met een extrusietechniek. MBO-studenten van het Graafschap College bouwen daar via het CIVON test-units voor. “Hartstikke leuk”, vindt Noordhuis. “Ik ben zelf MBO/HBO/WO-geschoold, dus ik spreek ook de taal van het MBO, down to earth. Daar kunnen wij op het HBO af en toe wel eens wat van leren. Wij zijn best wel wat hiërarchisch, soms wat academisch, dus als de werelden van MBO en HBO bij elkaar komen, heb je het beste van beide werelden.”
De menskant erbij
De tweede combinatie die centraal staat in TechOost, is die van sociale en technische innovatie. Bos benoemt het belang daarvan vanuit zijn ervaring bij TFF. “Voordat TechOost er was, zaten we bij TFF echt op Industrie 4.0, puur gericht op technologie, automatisering en digitalisering. Nu komt de menskant erbij van Industrie 5.0: wat doet de technologie dan voor de mens en hoe stemmen we dat op elkaar af? Dan merk je dat die innovatie veel meer gaat leven en dat er ook gewoon wordt doorgepakt. Voorheen, als het resultaat van een TFF-project werd opgeleverd, waren er nog zoveel vragen over sociale, economische, juridische en ethische aspecten en wet- en regelgeving. De technologische innovatie bleef dan liggen, want die was nog niet gereed om meteen te worden geïmplementeerd.”
Learning communities
Noordhuis vult aan: “Je kunt wel een nieuwe machine neerzetten of een nieuwe technologie introduceren, maar hoe reageren mensen daarop? Hoe zorg je dat zij ermee aan de gang gaan? Dat een cobot niet in een hoek staat te verstoffen en dat senioren weten wat ze met de digitalisering aan moeten. Binnen TechOost is TechYourFuture daar goed in. Daar kan bijvoorbeeld TFF nog van leren. Dat is het leuke van TechOost, er ontstaan learning communities.”
Contextrijke infrastructuur
TechOost heeft vijf actielijnen: 1) Versterking van ketens en ecosystemen; 2) Talentontwikkeling; 3) Innovatie en beroepspraktijk; 4) Leven lang ontwikkelen; en 5) Contextrijke infrastructuur. Die laatste illustreert de praktische insteek van het programma, licht Bos toe. “Wij kijken hoe we de apparatuur en de labs van de verschillende onderwijsinstellingen en Smart Industry fieldlabs kunnen inzetten. Vaak gaat het om apparatuur die ter beschikking is gesteld door het werkveld zelf. Hoe kunnen we opleidingen daarmee verrijken en studenten ermee aan het werk laten gaan? En hoe kunnen we die infrastructuur weer inzetten binnen projecten met bedrijven?” Noordhuis: “Neem Process Your Future in Almelo. Daar staat eigenlijk gewoon een zuivelfabriek en kaasmakerij met cobots. Studenten kunnen daar echt in de context van de praktijk aan de slag. Ook hebben ze daar bijvoorbeeld een opstelling voor waterzuivering. Het is heel erg leuk wat zij daar hebben staan, om de procesindustrie te kunnen helpen met het opleiden van studenten maar ook zij-instromers.”
Goud in handen
TechOost-partner TechWise verkeert in een vergelijkbare positie dankzij de relatie met de bedrijfsvakscholen SMEOT, REMO en STODT, aldus Bos. “Via die bedrijfsscholen stellen bedrijven apparatuur en infrastructuur ter beschikking om met het ROC van Twente opleidingen te organiseren die meer gericht zijn op de vraag van de bedrijven. TechWise heeft in die zin goud in handen en zet daarmee nu een eerste stap door hun onderwijs modulair te maken. De bedoeling is dat MBO-studenten niet meer alleen puur theoretisch onderwijs krijgen, maar juist meer praktisch gericht op specifieke context en apparatuur, op basis van daadwerkelijke bedrijfsprojecten en -vraagstukken.”
Peer review
TechOost is een van de vijftien initiatieven die landelijk worden gefinancierd uit het Nationaal Groeifonds via het programma ‘Opschaling van publiek-private samenwerkingen in het beroepsonderwijs’. Het onderscheidt zich volgens beide programmamanagers door de samenwerking met veel MKB-bedrijven en de projectmatige aanpak. Noordhuis: “Dat is wat we ook hebben teruggekregen uit een peer review door collega-initiatieven. Zo’n peer review is geen kwaliteitsmeting, maar meer bij elkaar in de keuken kijken: wat gaat er goed en wat kan beter?”
Onderscheidende aanpak
Bos omschrijft die onderscheidende aanpak van TechOost: “Bij ons is er altijd een businesscase en een projectplan. Dat vragen we van de pps’en; voor het MBO is dat soms wennen. ‘Moeten we alles opschrijven?’ Daar gaan ze gewoon aan de slag. Verder willen we dat bedrijven meedoen omdat ze het idee hebben dat er concreet wordt gewerkt aan de oplossing van een probleem dat zij ervaren.” Noordhuis: “Ze moeten belang hebben bij een oplossing, serieus meedoen en zelf iets inbrengen, ‘skin in the game’; is het niet ‘in cash’ dan toch wel ‘in kind’. Via de peer review verspreidt onze manier van werken zich nu landelijk een beetje, daar zijn we wel trots op.”
Zelfde problematiek in de zorg
Natuurlijk zijn er ook overeenkomsten met andere initiatieven, ziet Noordhuis. “Health North bijvoorbeeld richt zich in Noord-Nederland op de zorg, waar ze met dezelfde problematiek te maken hebben als wij, zoals een lage instroom van jongeren en een hoge uitstroom door de vergrijzing. Ze moeten met minder mensen dezelfde zorg bieden, hoe gaan ze dat nou duurzaam en toekomstbestendig doen? Hoe kun je dan technologie inzetten en hoe gaan mensen die gebruiken? Dat kun je eigenlijk één op één vertalen naar de maakindustrie. Ik ben nu betrokken bij een peer review van Health North.”
Gezamenlijke verhaal
Een soort peer review vindt ook intern bij TechOost plaats tussen de vijf pps’en, vertelt Noordhuis: “Hoe gaat het nou in de Achterhoek, in Twente, in Zwolle? Wat kunnen we van elkaar leren, wat gaat er goed? Hoe kunnen we dat in het grote plaatje naar een hoger plan trekken?” Bos: “Het gaat in TechOost dus niet alleen om samenwerking, maar ook om kruisbestuiving, uitwisseling van best practices tussen pps’en, zoals dat ook gebeurt tussen de Groeifonds-projecten.” Het proces is belangrijk, beschrijft Noordhuis. “We ontmoeten elkaar fysiek en bespreken de actielijnen: hoever staan we daar nu in en wat willen we nog realiseren? Zo leren we elkaar beter begrijpen en bouwen we vertrouwen op. Door zo’n review werken de vijf pps’en, elk vanuit hun eigen perspectief, weer verder aan het gezamenlijke verhaal.”
Impact meten
Zo is TechOost na anderhalf jaar goed op stoom. De twee programmamanagers zijn blij met hoe het nu loopt, maar hebben zeker nog ambities. Bos:” Er zijn veel losse projecten en mooie initiatieven, wij willen daar meer focus in krijgen en het samenbrengen tot een mooi geheel. Ook willen we drempels weghalen voor bedrijven om aan te sluiten bij die pps’en. We willen nog meer laten zien dat we er toe doen voor het werkveld. Daarvoor hebben we het Saxion-lectoraat Modelleren van Maatschappelijke Impact ingeschakeld. Want we hebben dan wel als overall doelstelling om de technische arbeidsmarkt voor Oost-Nederland, ondanks krimp en lage instroom, duurzaam te behouden. Maar wat leveren onze acties concreet op voor die arbeidsmarkt? Met het lectoraat zijn we aan het kijken hoe we dat inzichtelijk kunnen maken.” Noordhuis: “Wij zijn zaadjes aan het planten, maar hoe de oogst eruit zal zien, dat vinden wij nog lastig te voorspellen.”
Elkaar versterken
Over impact gesproken, Bos verwijst naar Process Your Future. “Dat begon anderhalf jaar geleden met een lege fabriekshal. Mede dankzij TechOost staat die nu vol met allerlei opstellingen van verschillende bedrijven. Die wordt ingezet in opleidingen en ze gaan nog kijken hoe ze daar het onderwijs meer op kunnen afstemmen. Wij kunnen daarbij helpen met bedrijven, met leven lang ontwikkelen (een groot thema in TechYourFuture, red.) en met onze lectoraten.” Noordhuis: “Mede daarom wil ik de lijnen tussen het MBO en HBO verder versterken en ook de sociale en technische innovatie nog sterker met elkaar verbinden.” Bos: “Ja, dat willen we nog meer integreren. In TechOost brengen de vijf pps’en elk hun eigen sterkte en eigen expertise in. Het is heel mooi om nu te zien hoe binnen één project zowel de sociale kant als de technische kant wordt opgepakt en hoe dat elkaar versterkt.”
